Onderzoek naar verlies, afscheid en rouw

Yarden weet wat er leeft

Yarden doet regelmatig onderzoek onder de Nederlandse bevolking naar trends en ontwikkelingen op het gebied van verlies, afscheid, uitvaart en rouw.

Studie 'Een goed afscheid helpt je verder...?'

In 2014-2015 heeft Yarden in samenwerking met Paul Boelen, hoogleraar Klinische Psychologie bij de afdeling Klinische Psychologie van de Universiteit Utrecht, een onderzoek uitgevoerd naar het belang van de uitvaart in relatie tot het ontwikkelen van intense rouwreacties. Vanuit deze samenwerking ontstond de wens om een vervolgonderzoek te doen bij dezelfde groep deelnemers om meer inzicht te krijgen in de processen rondom rouwverwerking door de jaren heen.

In de loop van 2017 is gestart met dit vervolgonderzoek, waarbij de vraag centraal stond in hoeverre bepaalde kenmerken van de rouwende en het rouwproces in de eerste maanden na een verlies van invloed zijn op emotionele gevolgen van verlies op de langere termijn.

Wilt u het hele onderzoek lezen?

Download het complete onderzoek in .pdf

Belangrijkste bevindingen

• 3 jaar na het verlies van een dierbare kijken verreweg de meeste deelnemers nog steeds zeer positief terug op de uitvaartweek en het afscheid van hun dierbare. Deze positieve kijk neemt iets af door de loop van de tijd, maar het verschil is klein. De positieve perceptie op de uitvaart is dus niet te wijten aan de emotionele toestand kort na het verlies (als de uitvaart een heel centrale plek inneemt in de beleving), maar is stabiel over tijd.
• De waardering van de uitvaart hangt niet samen met de mate waarin men later in de tijd rouwreacties, somberheid/depressie, en posttraumatische stress ervaart, noch met (beter) algemeen functioneren. Mensen laten gemiddeld een vergelijkbare daling in rouwreacties zien, ongeacht hoe tevreden men op de uitvaartweek terugkeek.
• Ondanks dat er geen samenhang is tussen de kijk op de uitvaart en emotionele reacties door de tijd heen, geven mensen—nog 3 jaar na de uitvaart—wel aan dat de uitvaart een bijdrage heeft geleverd aan hun verwerking.
• In de periode na het verlies gebruiken mensen verschillende ondersteunende activiteiten. Hoe waarderen mensen die activiteiten, op een schaal lopend van 1 (deze activiteit heeft mij niet geholpen) tot 5 (deze activiteit heeft mij heel erg goed geholpen)? Collectieve activiteiten en (rouw)rituelen (familiebijeenkomst, bijeenkomst georganiseerd door Yarden) helpen mensen gemiddeld ‘nogal’ tot ‘tamelijk veel’ in het omgaan met hun verlies. Persoonlijke rituelen (luisteren naar muziek verbonden met de overleden dierbare), helpt mensen ‘tamelijk veel’ tot ‘heel goed’. Ook hulpactiviteiten worden positief gewaardeerd.
• De mensen die meer gebruikmaken van ondersteunende activiteiten rapporteren gemiddeld meer intense rouwreacties, depressie en posttraumatische stress.
• Het is moeilijk om te bepalen of het gebruik van rituelen helpt om het verlies te verwerken. Zowel de mensen die geen gebruik maken van deze rituelen als de mensen die hier wel gebruik van maken laten een vergelijkbare daling zien in de intensiteit van hun rouwreacties over tijd.
• Enkele factoren die in de eerste maanden na verlies zichtbaar zijn, blijken voorspellend te zijn voor de emotionele reacties enkele jaren daarna. Met name het ervaren van negatieve gevoelens in de eerste maanden na het verlies voorspelt de rouwreacties die men later in de tijd ervaart. Maar ook de sociale steun die men vroeg na het verlies ontvangt voorspelt emotionele reacties na verloop van tijd. Mensen die meer steun ontvangen rapporteren minder depressie, posttraumatische stress en rouwreacties. Tot slot voorspelt een accepterende manier van omgaan met het verlies minder intense rouwreacties.

Aanbevelingen

1. We moeten terughoudend zijn om te beweren dat het positief waarderen van de uitvaart leidt tot een beter rouwproces. Niettemin zijn mensen zelf wel zeer positief over de uitvaart en stellen zij dat die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het verwerkingsproces.
2. Het is belangrijk om te onderzoeken welke activiteiten kort na een verlies bij kunnen dragen aan het minderen van negatieve gevoelens, het vergroten van de sociale steun vanuit de omgeving, en het bevorderen van de aanvaarding van het verlies. Een goede uitvaart kan daarbij een belangrijke rol spelen, maar eventueel ook bepaalde nazorgactiviteiten.
3. Yarden biedt een breed palet aan nazorg. Enkele van de activiteiten die in de enquête uitgevraagd werden worden ook door Vereniging Yarden georganiseerd. Het is echter (met uitzondering van de laatste activiteit) niet bekend of het een activiteit betreft die georganiseerd is vanuit Yarden of vanuit een andere organisatie.
   
   Hoewel het gebruik van collectieve rituelen niet aantoonbaar tot een daling van rouwreacties leidt, geven mensen wel aan dat dit hen geholpen heeft om met hun verlies om te gaan. Met het organiseren van collectieve herdenkingsbijeenkomsten kan Vereniging Yarden een breed publiek aanspreken. Deze activiteiten hangen namelijk niet samen met ernstigere rouwreacties of een specifieke doelgroep. Persoonlijke rituelen worden het hoogst gewaardeerd in vergelijking tot de collectieve rituelen en hulpverleningsactiviteiten. Yarden zou kunnen onderzoeken hoe mensen in die rituelen ondersteund kunnen worden.

Beperkingen van dit onderzoek

Dit onderzoek heeft, net als elk onderzoek, enkele beperkingen. De belangrijkste worden hier genoemd. Omdat gewerkt is met dezelfde deelnemers als in het vorige onderzoek zijn enkele beperkingen van dit onderzoek gelijk aan de beperkingen van het vorige onderzoek. Zo weten we ten eerste niet precies wie wel en wie niet is ingegaan op onze uitnodiging om de vragenlijst in te vullen.

Mensen konden dit uiteraard zelf beslissen en het is mogelijk dat de mensen die er slecht aan toe waren na hun verlies of nog veel emotionele problemen hadden na enkele jaren allemaal besloten om niet mee te doen met de eerste of tweede vragenlijst. Daarom moeten we voorzichtig zijn om de gegevens te generaliseren naar nabestaanden die niet aan dit onderzoek hebben deelgenomen.

Ten tweede zijn de vragen over de uitvaart voor dit onderzoek zelf bedacht. De validiteit van deze vragen is niet in een aparte studie onderzocht en daarom kan niet met zekerheid gesteld worden dat de vragen die wij gesteld hebben de belangrijkste aspecten van de beleving van de uitvaart meten.

Ten slotte gaven verschillende mensen aan dat ze het moeilijk vonden hun gevoelens van rouw en depressie te scheiden wanneer zij een recenter verlies hadden meegemaakt. Ze konden soms moeilijk aangeven welke gevoelens door welk verlies veroorzaakt werden. Vanuit dit onderzoek bleek dat de mensen die een nieuw verlies hadden meegemaakt in de afgelopen drie jaar gemiddeld hogere scores op de rouwvragenlijst hadden. Het verschil was echter klein.

Download onderzoek in .pdf